Hierbij gaat het om een relatief kort (meestal instrumentaal) werk in een tamelijk vrije vorm. Deze vrijheid heeft te maken met het etiket, dat afkomstig is van het latijnse inventio: het is een term uit de retorica, die in de Renaissance ook opduikt in verhandelingen over muziek. Inventio betekent letterlijk uitvinding of vondst en heeft in de retorica betrekking op het centrale onderwerp van een betoog. In muzikale zin gaat het dan om een muzikaal idee dat in een compositie uitgewerkt wordt. Zo’n idee werd door Zarlino eerder een Soggetto genoemd.
Bachs 15 tweestemmige en 15 driestemmige inventies zijn de meest bekende voorbeelden van muzikale inventies. De tweestemmige worden eerst preambulum en later inventio genoemd, de driestemmige uiteindelijk sinfonia, maar daarvoor fantasia. Ze zijn bedoeld als leerboek, geschreven voor Wilhelm Friedemann Bach. Gedateerd in de periode 1720-1723.
Volgens de Anleitung zijn de inventios en sinfonias: composities waarmee liefhebbers van het klavier, maar in het bijzonder de leergierigen onder hen, een duidelijk voorbeeld wordt getoond om niet alleen
- met twee stemmen goed te leren spelen, maar ook bij verdere vooruitgang (progressie)
- met drie obligate partijen/stemmen juist en goed om te gaan, waarbij het ontwikkelen van een cantabile speelwijze een belangrijk doel is.
- Ook is het de bedoeling om een “voorsmaak” van de compositieleer aan te bieden.
Algemene aandachtspunten bij analyse van Bach inventies:
- Het zijn composities met duidelijke geledingen.
- Bij het realiseren van geledingspunten spelen cadenzen een sleutelrol.
- Naast cadenzen spelen sequenzen een belangrijke rol.
- De schrijfwijze (textuur) is vaak contrapuntisch van karakter (veel imitaties, soms ook omkering en verbreding van motieven), maar dit is niet van dien aard dat men de inventies daarom echt polyfone composities zou kunnen noemen, zoals een fuga; daarvoor zijn ze te kort en zijn de geledingen meestal te sterk.
- Er is een harmonisch plan, er wordt (dus) gemoduleerd.
- Modulaties vinden plaats naar verwante toonsoorten.
- Motieven en varianten daarvan spelen een belangrijke rol bij de vormgeving; langere thema’s vinden we eigenlijk niet.
- Wat centraal staat is het demonstreren van creativiteit en variëteit op basis van één muzikaal idee. Dat doet weer denken aan het humanistisch esthetische ideaal van Varietas.
https://doi-org.nlhhg.idm.oclc.org/10.1093/gmo/9781561592630.article.13877(Hanze)
https://doi-org.access.authkb.kb.nl/10.1093/gmo/9781561592630.article.13877 (KB)